Reviews

Pleser oedd cael y cyfle i adolygu cyfrol arall o waith Alun John Richards, sy'n adnabyddus fel awdur toreithiog gwahanol lyfrau'n ymwneud ag agweddau ar y diwydiant llechi yng Nghymru. Wedi trin a thrafod hanes nifer fawr o chwareli dros y blynyddoedd, mae'r awdur yn troi ei olygon yn ei lyfr diweddaraf, Crefftwyr Llechi tuag at y grefft o naddu'r garreg las i'w llunio'n greiriau cywrain. Arweinir y darllenydd mewn modd hynod ddifyr o gyfnod Oes yr Haearn i'r presennol, wrth i'r awdur olrhain y defnydd a wnaed, ac a wneir, o'r llechfaen dros y canrifoedd. Rhyfeddwn at ddyfeisgarwch dyn, ac at y myrdd o bethau gwahanol a wneid o'r garreg las, a gwelir enghreifftiau o hynny ar y tudalennau. Cymaint â dwy fil a hanner a mwy o flynyddoedd yn ôl, byddai'n hynafiaid yn gwneud defnydd o ddarnau o'r llechfaen i grafu crwyn anifeiliaid ac fel cerrig crasu ac ati. Byddai'r Rhufeiniad wedyn yn eu defnyddio i adeiladu a llorio, ond aeth sawl canrif heibio cyn y daeth llechi yn boblogaidd ar gyfer toi, gan greu masnach fyd-eang i chwareli Cymru ymhen amser. Cawn ein hatgoffa gan yr awdur sut y datblygodd y diwydiant, ac i nifer o unigolion arallgyfeirio i greu celfyddyd llechen, ac i sawl cerflunydd ragori yn y grefft. Daeth y garreg las mor boblogaidd fel defnydd crai ar gyfer adeiladwaith y dyddiau hyn, fel y gwelir nifer o adeiladau blaenllaw Cymru yn cael eu haddurno gan y llechfaen, megis adeilad y Cynulliad, Canolfan y Mileniwm a'r Amgueddfa Forol a Diwydiannol Genedlaethol. Cyfoethogir y gyfrol gan nifer fawr o luniau trawiadol, a llawer ohonynt mewn lliw. Llyfr hynod ddiddorol yw hwn, ac yn llawn gwybodaeth, fel y disgwylid gan awdur mor brofiadol ag Alun John Richards. Mae i'w longyfarch am waith safonol, fel arfer.
*Vivian Parry Williams @ www.gwales.com*